Dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz dr Yana Hladyr z Krzyworoskiego Uniwersytetu Narodowego w Krzywym Rogu w Ukrainie badają, w jaki sposób społeczeństwo ukraińskie prezentuje się w mediach społecznościowych, dających możliwość komunikowania się za pomocą obrazów. Chodzi przede wszystkim o Instagram, Twitter, YouTube i Telegram. Badaczki uważnie śledzą konta prowadzone w tych mediach przez cztery ukraińskie instytucje publiczne – po to, żeby opracować katalog wartości projektowanego obrazu społeczeństwa ukraińskiego oraz ocenić jego zbieżność z wartościami i kulturą społeczeństw zachodnioeuropejskich. Projekt badawczy jest realizowany przy wsparciu finansowym Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, w ramach programu DLA UKRAINY.
– Nasza hipoteza badawcza zakłada, że społeczeństwo ukraińskie prezentuje się jako społeczeństwo demokratyczne, obywatelskie i przede wszystkim – inne niż rosyjskie. Chce się pokazać środowisku międzynarodowemu jako bliskie wartościom i kulturze społeczeństw zachodnich. Afirmowane są takie wartości jak: szacunek dla starszych, szacunek dla zwierząt, troska o słabszych, kultura czasu wolnego i spędzania go z najbliższymi, poczucie sprawczości jednostki w obrębie społeczności, troska o dziedzictwo oraz o to, co jest wspólne. Ten nowoczesny obraz jest w wyraźnej opozycji do zespołu cech przypisywanych mentalności tzw. homo sovieticus. W myśleniu sowieckim i postsowieckim indywidualny człowiek nie ma na nic wpływu, o wszystkim decyduje aparat partyjny lub bezosobowy system, a to co jest wspólne, jest niczyje i nie trzeba o to dbać – mówi dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
– Materiały publikowane na obserwowanych przez nas kontach pokazują świadome, celowe niszczenie przez Rosję różnych obiektów cywilnych w Ukrainie – domów mieszkalnych, szpitali, szkół, ogrodów zoologicznych, a także zabytków kultury, teatrów, kościołów czy cerkwi, w tym również cerkwi patriarchatu moskiewskiego. W przeciwieństwie do niszczycielskiej Rosji, mieszkańcy Ukrainy są pokazywani jako podmiot twórczy, który wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, stara się odbudowywać zniszczone obiekty – dodaje dr Yana Hladyr.
Komunikacja na zewnątrz i wewnątrz Ukrainy
Konta w mediach społecznościowych, które śledzą badaczki, prowadzone są przez cztery ukraińskie instytucje – wszystkie blisko związane ze środowiskiem politycznym prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. Naukowczynie koncentrują się na publikowanych tam materiałach komunikacji wizualnej: krótkich filmach, zdjęciach, niekiedy rysunkach. Trzy z czterech obserwowanych instytucji prowadzą swoje konta w języku angielskim, co oznacza, że głównymi, projektowanymi odbiorcami tej komunikacji jest środowisko międzynarodowe. Instytucje te to: Ministerstwo Obrony Ukrainy, United24 czyli oficjalna platforma fundraisingowa, której celem jest pozyskiwanie funduszy dla Ukrainy oraz kampania brave.ua – ukierunkowana na budowanie marki Ukrainy i bardzo dokładnie wyjaśniająca, czym jest ukraińska śmiałość i odwaga.
– Czwartą instytucją jest Centrum Przeciwdziałania Dezinformacji. To jedyna z badanych przez nas agencji, która komunikuje się do wewnątrz Ukrainy. Widzimy, że treści publikowane na kontach tej instytucji są mocniejsze, a język jest bardziej brutalny i pozbawiony eufemizmów, które pojawiają się w komunikacji prowadzonej na zewnątrz Ukrainy – zauważa dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Internetowe archiwum komunikacji
Celem badań dr Wróblewskiej-Trochimiuk i dr Hladyr jest stworzenie internetowego archiwum komunikacji wizualnej z wybranych relacji publikowanych przez ukraińskie instytucje publiczne. Obrazy, które znajdą się w archiwum, zostaną opatrzone komentarzem naukowym, dotyczącym katalogu wartości związanych ze zgromadzonymi materiałami. – Archiwum będzie można rozbudowywać i dzięki temu obserwować zachodzące zmiany w kreowanym obrazie społeczeństwa ukraińskiego. Planujemy zaprezentować je na zorganizowanym przez nas seminarium naukowym i tym samym otworzyć dyskusję naukową na temat, którego dotyczy nasz projekt – mówi dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Obie badaczki podkreślają, że oprócz samych prowadzonych badań, szalenie interesujące jest dla nich nowe doświadczenie partnerskiego współkierowania projektem. – Yana wcześniej zajmowała się badaniem literatury, w szczególności zagadnieniem konfliktu w literaturze ukraińskiej początku XX wieku. Ponieważ socjalizowała się w kulturze ukraińskiej, czyta ją automatycznie i widzi rzeczy, których ja nie jestem w stanie zobaczyć. Ja natomiast dysponuję narzędziami do badania mediów społecznościowych. Dzięki grantowi Fundacji na rzecz Nauki Polskiej mogłyśmy stworzyć taki dwuosobowy, interdyscyplinarny zespół, w którym uzupełniają się nasze kompetencje – opowiada dr Wróblewska-Trochimiuk. Obie badaczki podkreślają, że badania przez nie prowadzone nie byłyby możliwe, gdyby nie finansowanie otrzymane z Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz przychylność Instytutu Slawistyki PAN.
Dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk jest doktorką nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa, slawistką, kroatystką badaczką obrazów. Pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się badaniem styków kultury wizualnej i polityki. Interesuje się obrazami społeczeństwa obywatelskiego, ale również obrazami oporu i nieposłuszeństwa. Jest autorką książki „Sztuka marginesów”, poświęconej plakatowi politycznemu w Chorwacji, a także licznych artykułów naukowych oraz przekładów z języka chorwackiego. Jest współredaktorką naczelną czasopisma „Sprawy Narodowościowe. Seria nowa”.
Dr Yana Hladyr jest filolożką i literaturoznawczynią, absolwentką Uniwersytetu w Krzywym Rogu w Ukrainie, a następnie jego wieloletnią wykładowczynią. W 2022 roku uzyskała tytuł docenta. Specjalizuje się w teorii literatury, literaturze oraz języku ukraińskim. Drugą specjalizacją badaczki jest glottodydaktyka. Od 2006 roku wykłada język ukraiński oraz rosyjski dla obcokrajowców. W 2021 roku wydała (we współautorstwie) podręcznik do nauki języka ukraińskiego jako obcego „Pозмовляємо українською”, który został w Ukrainie zatwierdzony jako autorski materiał naukowy.
Wspieraj z nami naukowców z Ukrainy
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej prowadzi specjalną zbiórkę na rzecz naukowców z Ukrainy, do której każdy może się w dowolnej chwili przyłączyć. Środki pozyskane z darowizn zostaną przeznaczone wyłącznie na zaangażowanie osób z Ukrainy, które będą realizować projekty w programie DLA UKRAINY.
Program ten daje również instytucjom i firmom możliwość tworzenia partnerstw z Fundacją na rzecz Nauki Polskiej ukierunkowanych na poprawę sytuacji ukraińskich badaczy czy umożliwienie im realizacji projektów naukowych.
Badacze i badaczki z Ukrainy, by móc kontynuować pracę naukową, wciąż potrzebują naszego wsparcia – zachęcamy do przyłączenia się do naszej zbiórki.