Kryzys zdrowotny i ekonomiczny, związany z pandemią COVID-19, sprzyja zwiększonemu stresowi, lękom i depresji. Choć na te negatywne emocjonalne skutki pandemii narażeni są wszyscy, w szczególny sposób odczuwają je mniejszości etniczne i imigranci. Te grupy pandemia dotyka nieproporcjonalnie mocniej. Na dodatek, kryzys związany z COVID-19 nasilił zachowania dyskryminacyjne wobec mniejszości, które przez grupy większościowe są postrzegane jako zagrożenie dla zdrowia i stabilności. To, w jaki sposób obecna sytuacja zdrowotna wpływa na funkcjonowanie grup mniejszościowych oraz na ich integrację z resztą społeczeństwa, bada zespół kierowany przez dr hab. Justynę Olko z Wydziału ?Artes Liberales? oraz dr. hab. Michała Bilewicza z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, laureatów programu TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Praktycznym rezultatem tych badań będą m.in. rekomendacje i wytyczne dla agend rządowych, samorządów i organizacji lokalnych, mające na celu minimalizowanie negatywnych skutków pandemii wśród imigrantów i mniejszości etnicznych, w tym zwłaszcza ich stygmatyzacji.

Dr hab. Justyna Olko i dr hab. Michał Bilewicz kierują wielodyscyplinarnym projektem naukowym Językowe Antidotum (Language as a Cure, LCure), finansowanym w ramach grantu TEAM ze środków pochodzących z funduszy europejskich z programu Inteligentny Rozwój. Projekt ten polega na zbadaniu, jak zachowanie lub utrata języka ojczystego wpływają na dobrostan psychiczny, zdrowie i aktywność społeczną grup imigranckich i mniejszości etnicznych. Uczestnikami badań są Ukraińcy, Wilamowianie, Łemkowie i Kaszubi w Polsce oraz ludność Nahua i inne grupy rdzenne w Meksyku. Dotychczasowe rezultaty projektu wyraźnie dowodzą, że grupy, w których mówi się w ojczystym języku, są lepiej chronione przed różnymi negatywnymi skutkami bycia mniejszością, w tym skutkami traumy historycznej i dyskryminacji. Niestety, pandemia COVID-19 powoduje szybsze wymieranie starszych pokoleń, które są często głównym rezerwuarem języka rdzennego i tradycji kulturowych, a to sprzyja szybszej utracie języka i tradycji wśród grup rdzennych i mniejszości etnicznych. To zaś pociąga za sobą pogorszenie ogólnego dobrostanu i zdrowia członków tych społeczności. To oczywiście nie jedyny czynnik wpływający na pogorszenie funkcjonowania tych grup w dobie pandemii COVID-19. ?Rzeczywistość jest niezwykle skomplikowana, jest bardzo wiele różnych aspektów pandemii, które silnie wpływają  na mniejszości etniczne, grupy migrantów i inne grupy stygmatyzowane. Naszym nowym zadaniem, w ramach projektu Językowe Antidotum, jest przyjrzenie się im wszystkim i uzyskanie jak najbardziej kompleksowego obrazu wpływu pandemii na te grupy? ? mówi dr hab. Justyna Olko.

Nasilona dyskryminacja

Pandemia uwydatnia uprzedzenia rasowe i etniczne oraz nasila nierówności społeczno-ekonomiczne i zdrowotne. Z raportów publikowanych na całym świecie wynika, że śmiertelność z powodu COVID-19 jest nieproporcjonalnie większa wśród mniejszości etnicznych. Jest to prawdopodobnie związane ze stylem życia tych osób, dużym zagęszczeniem, ubóstwem, a także brakiem dostępu do odpowiedniej opieki medycznej oraz informacji i zaleceń w językach tych grup, dotyczących ograniczania rozprzestrzeniania koronawirusa. Z drugiej strony mniejszości i grupy migrantów są  obwiniane i stygmatyzowane z powodu oskarżeń o stwarzanie zagrożenia epidemicznego dla grup większościowych. Nasilona dyskryminacja etniczna związana z COVID-19 może mieć głęboki wpływ na integrację społeczną osób ze społeczności mniejszościowych, ich funkcjonowanie na rynku pracy, a także powodować liczne problemy ze zdrowiem psychicznym, sprzyjać depresji i samobójstwom.

W odpowiedzi na zwiększoną dyskryminację, grupy mniejszościowe uruchamiają różne mechanizmy obronne. Naukowcy uważają, że jednym z nich jest skłonność do ukrywania swojej tożsamości, co prowadzi do utraty ? i tak już zagrożonych ? języków etnicznych i dziedzictwa kulturowego. Niejako odwrotnym mechanizmem obronnym przed gorszym traktowaniem, marginalizacją i przemocą na tle etnicznym jest zwiększenie tradycjonalizmu, wzmocnienie identyfikacji grupowej oraz nasilenie separatyzmu, co z kolei może  powodować coraz większy opór i niechęć grup większościowych.

?W bezprecedensowej sytuacji, jaką jest pandemia COVID-19, mamy do czynienia z pilną potrzebą opracowania takich strategii, które zapewnią językowo-kulturowe przetrwanie grup mniejszościowych przy jednoczesnym rozwijaniu ich pozytywnych relacji i integracji ze społeczeństwem dominującym, a zarazem złagodzą negatywne skutki pandemii: gospodarcze, ekonomiczne, społeczne i zdrowotne? ? podkreśla dr hab. Justyna Olko.

Multidyscyplinarne, wielotorowe badania

Badania, które posłużą opracowaniu takich strategii, zostaną przeprowadzone wśród rosyjsko- i ukraińskojęzycznych imigrantów z Ukrainy w Polsce, rdzennych społeczności w Meksyku, a także Łemków, Kaszubów i Wilamowian w Polsce, już uczestniczących w projekcie Językowe Antidotum. Ponadto badanie obejmie Ślązaków i mniejszość Greko w Kalabrii we Włoszech (oba te regiony są silnie dotknięte pandemią), a także polskich studentów uczestniczących w programie Erasmus i odbywających krótkoterminowe migracje (dla celów porównawczych). Dodatkowo zostały już przeprowadzone ankiety wśród reprezentatywnej grupy Polaków, co zapewni kompleksowe spojrzenie na obecną sytuację mniejszości i imigrantów, w tym stosunek do nich grup większościowych.

?Nasze metody badawcze są wielodyscyplinarne, łączymy w nich różne narzędzia i metody z zakresu socjolingwistyki społecznej, psychologii, antropologii, kulturoznawstwa i ekonomii. W ramach realizacji projektu Językowe Antidotum udało się nam zbudować duży zespół ekspertów z różnych  dziedzin i chcemy to teraz wykorzystać? ? mówi badaczka. Pierwszym etapem badania jest ankieta online dla społeczności mniejszościowych w Polsce, Meksyku i Włoszech, z udziałem wcześniejszych i nowych respondentów. Naukowcy docierają do respondentów za pośrednictwem Facebooka (za pomocą reklam) oraz dzięki współpracy z organizacjami pozarządowymi. Wyniki ankiety pozwolą na lepsze zrozumienie takich zjawisk, jak m.in. stygmatyzacja związana z COVID-19, motywacje migracyjne w dobie pandemii, wpływ pandemii na używanie języków rdzennych czy rozprzestrzenianie się dezinformacji i epidemicznych teorii spiskowych. Realizowane od czerwca ankiety zostaną powtórzone po około 6 miesiącach.

Z przedstawicielami społecznościach lokalnych w Polsce, Meksyku i Włoszech zostaną przeprowadzone także pogłębione wywiady, które pozwolą ocenić subiektywne straty związane z pandemią (językowe, emocjonalne, psychologiczne i ekonomiczne). Naukowcy przeanalizują również problemy z dostępem grup mniejszościowych do opieki zdrowotnej. Wywiady te będą prowadzone w rdzennych językach rozmówców oraz przy udziale rdzennych badaczy i współpracowników.

Równie istotną częścią badań będzie analiza treści medialnych związanych z pandemią i ich wpływu na mniejszości etniczne i migrantów. ?Brak materiałów informacyjnych w językach mniejszości również przyczynia się do większego wpływu COVID-19 na te grupy; przykładowo we wczesnej fazie pandemii migranci przebywający w Polsce nie zostali poinformowani, że leczenie COVID-19 jest dla nich bezpłatne? ? podkreśla dr hab. J. Olko.

Pakiet praktycznych rekomendacji

Efektem badań naukowych będzie opracowanie zestawu łatwych do wdrożenia strategii i rozwiązań dla grup mniejszościowych i migrantów, dotyczących radzenie sobie z obecnym, a także potencjalnymi przyszłymi kryzysami epidemicznymi. Pakiet ten będzie zawierał wytyczne dla agencji rządowych, instytucji edukacyjnych, samorządów, organizacji pozarządowych i firm prywatnych zatrudniających migrantów i członków mniejszości etnicznych. Zalecenia te zostaną przygotowane w języku polskim, angielskim, ukraińskim, rosyjskim, łemkowskim, kaszubskim, śląskim, hiszpańskim i nahuatl, i będą rozpowszechniane zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej. Integralną częścią tego pakietu będzie otwarta platforma internetowa dla mniejszości i grup stygmatyzowanych, służąca do wymiany doświadczeń i rozwiązań związanych z pandemią. ?Planujemy także prowadzenie szkoleń i warsztatów dla przedstawicieli mniejszości, podczas których będziemy przekazywać im te wskazówki? ? mówi dr hab. Justyna Olko.

W kierunku zmiany polityki

?Jesteśmy przekonani, że efekty naszych prac będą przydatne nie tylko dla imigrantów i członków grup mniejszościowych, ale okażą się korzystne również dla szerszego społeczeństwa. Pozwolą bowiem na budowanie lepszych relacji z mniejszościami i grupami stygmatyzowanymi, a w konsekwencji rozwój kapitału społecznego. Pomogą również zapobiegać powstawaniu nowych stygmatyzowanych grup czy nowych form stygmatyzacji. Mamy również nadzieję, że wyniki tych badań dostarczą istotnych wskazówek i rekomendacji dla wypracowania bardziej skutecznych rozwiązań prawnych wspierających grupy mniejszościowe i ochronę ich języków w naszym kraju. Aktualnie obowiązująca ustawa z 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych nie przystaje do obecnej rzeczywistości i nie odpowiada na wyzwania, z jakimi borykają się tak mniejszości, jak i większościowe społeczeństwo? ? podkreśla dr hab. Olko.

Na badania naukowcy otrzymali ponad 500 tys. zł. w ramach programu TEAM. Środki ? pochodzące z funduszy europejskich z programu Inteligentny Rozwój – zostały przyznane przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w wyniku tematycznego konkursu na finansowanie nowych zadań badawczych związanych z pandemią Covid-19, którego budżet wynosił łącznie 15 mln zł i pozwolił na sfinansowanie w sumie 14 projektów.

Program TEAM jest realizowany przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej ze środków UE pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, oś IV: Zwiększenie potencjału naukowo-badawczego, Działanie 4.4 Zwiększanie potencjału kadrowego sektora B+R.

 

 

Na zdjęciu: dr hab. Justyna Olko / fot. Uniwersytet Waszawski