Polski historyk XX wieku dr hab. Sławomir Łukasiewicz, prof. KUL z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II oraz ukraiński politolog i publicysta dr Mykola Riabchuk z Instytutu Badań Politycznych i Etnicznych im. I. F. Kurasa Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie prowadzą wspólny projekt badawczy, którego głównym celem jest porównanie historycznych doświadczeń Polski i Ukrainy w zakresie integracji europejskiej. W praktyce pozwoli to na lepsze przygotowanie Ukraińców do procesu negocjacyjnego i akcesyjnego do UE. Swoje korzyści odniesie też Polska. Badania prof. Łukasiewicza i dr. Riabchuka są finansowane w programie DLA UKRAINY Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
W czerwcu 2022 r. Rada Europejska przyznała Ukrainie oficjalny status kandydata do członkostwa w Unii Europejskiej. Przyspieszenie procedur integracyjnych jest skutkiem rosyjskiej inwazji, po której poparcie ukraińskiego społeczeństwa dla przystąpienia do UE wzrosło do rekordowego, wcześniej niespotykanego, poziomu. – Przyznanie Ukrainie statusu państwa kandydującego do UE jest na razie gestem symbolicznym, choć bardzo ważnym w czasie wojny. Idea integracji z Unią jest piękna, ale za tym idzie żmudna praca instytucjonalna i prawnicza, tak aby spełnić tzw. kryteria kopenhaskie. Zanim dojdzie do akcesji, musimy pozałatwiać bardzo wiele spraw merytorycznych i odrobić wiele praktycznych zadań. Zarówno w przypadku Ukrainy, jak i wcześniej Polski, integracja z Unią Europejską jest wyrazem walki narodowo-wyzwoleńczej i oderwania się od hegemona, który chciał nas zdominować, czyli od Rosji. Chcemy zbadać, w jaki sposób ta retoryka pomaga w przyswojeniu tych bardzo praktycznych kwestii, niezbędnych do akcesji, a w jakim przeszkadza – mówi dr Mykola Riabchuk, jeden z naukowców prowadzących projekt badawczy, finansowany przez FNP, zatytułowany „From discourse of ‘Europeanness’ to EU membership: integration narratives in Poland and Ukraine in comparative perspective. Merging theoretical and utilitarian approach”.
Lekcja dla Europy
– Eskalacja wojny rosyjsko-ukraińskiej, która zaczęła się w lutym 2022 r. stała się katalizatorem bardzo ważnych zmian. Wiele rzeczy ujrzało światło dzienne, co wyraźnie widać na przykładzie prezydenta Wołodymyra Zełenskiego, który mówi wprost, jakie są cele, dążenia i marzenia Ukrainy, i o co Ukraina walczy. Bo walczy nie tylko o własną niepodległość i suwerenność, ale także o to, żeby stać się częścią Unii Europejskiej. Ta walka o integrację europejską jest niesamowicie ważnym przesłaniem dla Europy, która przyzwyczaiła się już do pewnego status quo, a tu się okazuje, że o pewne wartości wciąż trzeba walczyć. Jest to bardzo ważna lekcja dla Europy i Polski – możemy się naprawdę dużo nauczyć z doświadczenia ukraińskiego, które jest zupełnie wyjątkowe. Z powodu tej wyjątkowości Unia Europejska musi inaczej ustosunkować się do kandydatury Ukrainy niż miało to miejsce przy poprzednich rozszerzeniach – stwierdza prof. Sławomir Łukasiewicz i dodaje: – Nasza integracja z UE także ma swoje źródło w wojnie, czyli w II wojnie światowej, która była początkiem całego ciągu przemyśleń, często wypieranych, które powinny teraz ujrzeć światło dzienne. Nasza polityka zagraniczna lat 90-tych i ówczesna racja stanu były reakcją na II wojnę światową, na zniszczenie, które wtedy nastąpiło, na podział świata. W naszym myśleniu o przystąpieniu do UE i do NATO bardzo dużą rolę odegrało doświadczenie wojny, ale także doświadczenie komunizmu. Tym różnimy się od tzw. starej Europy, która rozpoczęła proces integracji i w tym kontekście nasze doświadczenie może przydać się Ukrainie.
– Nasz projekt badawczy pokazuje rolę Polski jako lidera naszego regionu, który daje przykład. Ale z drugiej strony pokazuje Ukrainę, jako kraj, który dostarcza ogromnego impulsu energii do przemyślenia i przepracowania pewnych błędów z przeszłości – podkreśla dr Riabchuk.
Stabilizacja i systematyczność
Projekt jest interdyscyplinarny, łączący spojrzenie historyczne z analizą współczesnego dyskursu. Za część współczesną odpowiada dr Mykola Riabchuk, który analizuje również rozwiązania instytucjonalne, konieczne do akcesji Ukrainy do UE – co dotychczas zrobiono w tym zakresie, co jeszcze trzeba zrobić, i jak zrobić to lepiej. Prof. Łukasiewicz zajmuje się analizą dyskursów historycznych m.in. po to, żeby pokazać kluczowe momenty w zmianie ukraińskiej narracji o Unii Europejskiej: zaczynając od roku 2004 czyli pierwszych protestów na Majdanie w Kijowie i pierwszych proeuropejskich deklaracji aż do kulminacji w 2022 roku.
– Grant Fundacji na rzecz Nauki Polskiej stał się katalizatorem naszego spotkania i naszej współpracy. Choć zajmujemy się podobnymi sprawami, to patrzymy na nie z innej perspektywy, co pozwala nam uzupełniać się nawzajem. Gdy okazało się, że w reakcji na wojnę, możemy zrobić coś wspólnie, napisałem do Mykoły i tak zaczęła się nasza współpraca. Zaplecze finansowe, jakie zapewnia nam FNP, umożliwia systematyczność tej współpracy – mówi prof. Sławomir Łukasiewicz.
– Dla mnie osobiście grant FNP jest ważny nie tylko dlatego, że pozwala mi pracować naukowo, ale też dlatego, że daje mi stabilizację życiową, bo w obecnej sytuacji na Ukrainie, nie mam stałej pracy – dodaje dr Mykola Riabchuk.
Konfrontacja teorii z praktyką
Naukowcy planują przedstawić wyniki swojej pracy podczas konferencji, którą chcieliby zorganizować z okazji 20-lecia Polski w Unii Europejskiej czyli na wiosnę 2024 r. – Na to wydarzenie pragniemy zaprosić zarówno gości z Ukrainy, czyli osoby przygotowujące się do negocjacji z UE, jak i gości z Rady Europejskiej, czyli osoby odpowiedzialne za te negocjacje po stronie UE. W ten sposób moglibyśmy skonfrontować naszą teoretyczną pracę z praktyką – podsumowują badacze.
Dr hab. Sławomir Łukasiewicz, prof. KUL jest historykiem XX wieku, politologiem i europeistą. Pracuje w Katedrze Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W swoich badaniach skupia się na dziejach idei integracji europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem roli emigracji polskiej po 1939 r. W jego dorobku są również publikacje z zakresu badań porównawczych emigracji politycznych z Europy Środkowej i Wschodniej, historii historiografii, historii sowietologii i dziejów wywiadu cywilnego PRL. Aktualnie prowadzi badania nad polskimi wątkami w integracji europejskiej jak również spuścizną polskiego myślenia o Związku Sowieckim w 20. wieku.
Dr Mykola Riabchuk jest krytykiem literackim, eseistą, a także doktorem teorii literatury oraz nauk politycznych. To uznany autorytet w dziedzinie kultury i polityki wewnętrznej Ukrainy, a także transformacji politycznej obszaru postradzieckiego. Współzałożyciel opiniotwórczego kijowskiego miesięcznika „Krytyka”. Tłumacz klasyków polskich. Od wielu lat regularnie przyjeżdża do Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego z wykładami gościnnymi. W 2022 roku został laureatem Ukraińskiej Narodowej Nagrody im. Tarasa Szewczenki.
Wspieraj z nami naukowców z Ukrainy
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej prowadzi specjalną zbiórkę na rzecz naukowców z Ukrainy, do której każdy może się w dowolnej chwili przyłączyć. Środki pozyskane z darowizn zostaną przeznaczone wyłącznie na zaangażowanie osób z Ukrainy, które będą realizować projekty w programie DLA UKRAINY.
Program ten daje również instytucjom i firmom możliwość tworzenia partnerstw z Fundacją na rzecz Nauki Polskiej ukierunkowanych na poprawę sytuacji ukraińskich badaczy czy umożliwienie im realizacji projektów naukowych.
Badacze i badaczki z Ukrainy, by móc kontynuować pracę naukową, wciąż potrzebują naszego wsparcia – zachęcamy do przyłączenia się do naszej zbiórki.