Co tak naprawdę młodzi Polacy i Ukraińcy wiedzą o sobie i na ile wzajemne relacje są uwarunkowane mitami i stereotypami – badaczki z Polski i Ukrainy chcą to sprawdzić, aby pomóc w budowie świadomego polsko-ukraińskiego dialogu kulturowego, który uodporniłby nas na dezinformację i manipulację. Badania są prowadzone w ramach programu DLA UKRAINY Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Na skutek przymusowej emigracji z Ukrainy milionów ludzi, doszło do niespotykanej wcześniej w historii intensyfikacji kontaktów pomiędzy Ukraińcami a Polakami. Sytuacja ta stanowi ogromne wyzwanie logistyczne, psychologiczne i kulturowe, jednak przy odpowiednim zaplanowaniu działań może przynieść wiele korzyści. Aby nasze obecne relacje były pozytywne i wartościowe, powinny opierać się na rzetelnej wiedzy, a nie na mitach i stereotypach. Wzajemne, lepsze zrozumienie aspektów kulturowych, kontekstów historycznych, systemów wartości i zainteresowań to nie tylko podstawa dobrych i trwałych relacji polsko-ukraińskich, ale też ochrona przed dezinformacją, która jest elementem wojny prowadzonej przez Rosję. Dlatego prof. dr hab. Joanna Getka z Katedry Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Wydziału Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego i prof. Hałyna Naienko z Katedry Języka Ukraińskiego i Lingwistyki Stosowanej Edukacyjno-Badawczego Instytutu Filologii Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Tarasa Szewczenki, wraz z zespołem, analizują efekty dwuletniego kontaktu Polaków i Ukraińców oraz pracują nad przygotowaniem interaktywnego podręcznika na temat pokonywania różnic kulturowych pomiędzy Polakami i Ukraińcami.
Działania te prowadzone są w ramach projektu badawczego „»Witamy w Polszczy!« Analiza integracji młodych Polaków i Ukraińców po 24.02.2022 r. pod kątem zachęcania do adaptacji ukraińskich studentów w Polsce”, realizowanego przez naukowczynie w ramach grantu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w programie DLA UKRAINY.
„Obie, profesor Naienko i ja, jesteśmy filolożkami, ale nasze zainteresowania naukowe są nieco inne. Moje kierują się bardziej w stronę kulturoznawstwa, a profesor Naienko w stronę lingwistyki i językoznawstwa. W lutym 2022 roku doszło jednak do przewartościowania naszych perspektyw badawczych: prowadzone przez nas badania dotyczące przeszłych wieków, choć bardzo ciekawe i ważne, zaczęłyśmy postrzegać jako czysto teoretyczne, nie odpowiadające aktualnej rzeczywistości. Praktyka w jakiej się znaleźliśmy to miliony Ukraińców, które musiały opuścić swoje domy i zacząć nowe życie w zupełnie innym kraju. Bardzo wielu z nich zdecydowało się na życie w Polsce. Choć kiedyś w historii żyliśmy już obok siebie w ramach jednej szerokiej struktury państwowej, to było to na tyle dawno, że nasze współczesne wzajemne wyobrażenia o sobie nawzajem nie mają wiele wspólnego z rzeczywistością. Dla Polaków, to sytuacja przypominająca nieco niespodziewaną wizytę dawno nie widzianych gości z rodziny: nie wiadomo, jak długo ta niezapowiedziana wizyta potrwa, a na dodatek nie znamy dobrze naszych gości, więc nie wiemy, jak się zachowywać, żeby nie doprowadzić do konfliktów. Ale z drugiej strony, możemy z tej wizyty wyciągnąć sporo korzyści, dowiedzieć się czegoś o sobie i zbudować lepszą relację” – mówi prof. dr hab. Joanna Getka. I dodaje, że chociaż po dwóch latach trwania pełnoskalowej wojny za naszą granicą, oswoiliśmy się nieco z tym faktem i nie chcemy o nim na co dzień myśleć (co jest normalnym i naturalnym zjawiskiem), to trzeba pamiętać, że obok działań na froncie, wciąż prowadzone są ze strony Rosji działania dezinformacyjne, które mają służyć destabilizacji stosunków polsko-ukraińskich. „A im mniej o sobie wiemy, tym łatwiej jest to osiągnąć, bo łatwiej jest nami manipulować” – podkreśla prof. Getka.
Najpierw diagnoza
„Nasz projekt to wyjście naprzeciw różnego rodzaju problemom, których teraz doświadczamy. W pierwszym etapie chcemy zobaczyć, co tak naprawdę o sobie wzajemnie wiemy, żeby potem na to odpowiednio zareagować. Diagnoza zostanie sformułowana na podstawie ankiety, przeprowadzonej wśród studentów uczelni polskich i ukraińskich. Pozwoli ona nie tylko ocenić wzajemną wiedzę o sobie, ale także wskazać różnice kulturowe widziane z perspektywy badanych młodych osób oraz zidentyfikować największe wyzwania i potrzeby w zakresie budowania świadomego dobrosąsiedzkiego dialogu. Już układanie pytań do ankiety pokazało nam, jak ważne jest to, że projekt jest dwustronny, bo pewne rzeczy, który wydawały się dla mnie oczywiste z perspektywy ukraińskiej, takie nie były dla prof. Getki i na odwrót. Nasza współpraca jest tutaj kluczowa, inaczej projekt nie miałby sensu, dlatego jesteśmy wdzięczne Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za umożliwienie nam takiej współpracy” – podkreśla prof. Halyna Naienko.
Rezultat: poradnik i szkolenia
Wymiernym efektem projektu będzie przygotowanie multimedialnego poradnika na temat kulturowych różnic i podobieństw pomiędzy Polakami i Ukraińcami. Poradnik ten będzie dostępny online w języku polskim i ukraińskim, i będzie zawierał m.in. odnośniki do filmów, bez których nie jest możliwe zrozumienie chociażby codziennie używanych cytatów, czy też do video relacji z protestów na kijowskim Majdanie z przełomu 2013 i 2014 roku.
„Naszym celem jest naukowe podejście do problemu, ale wyniki projektu będziemy prezentować w sposób popularno-naukowy, bo chcemy dotrzeć z wiedzą do jak najszerszego grona odbiorców. Już teraz istnieje w internecie wiele blogów czy słowniczków polsko-ukraińskich, które powstały po lutym 2022, ale najczęściej powtarzają one to, co już wiemy o sobie, są dosyć powierzchowne i nie wnoszą za wiele do dialogu kulturowego. Naszym zamiarem jest faktyczne rozwianie pewnych mitów tożsamościowych, które aktualnie funkcjonują, a które stanowią świetne narzędzie do nastawiania naszych narodów przeciwko sobie. Z tego względu, projekt, prowadzący do polsko-ukraińskiego dialogu i udanej integracji, ma znaczenie strategiczne, jako skuteczne narzędzie przeciwstawienia się rosyjskiej wojnie kulturowej przeciwko Ukrainie i Polsce” – wyjaśnia prof. Joanna Getka.
Oprócz stworzenia poradnika, badaczki planują opublikować kilka artykułów naukowych z wynikami projektu, a także przeprowadzić warsztaty z zakresu pokonywania różnic kulturowych polsko-ukraińskich dla studentów uczestniczących w projekcie oraz dla nauczycieli akademickich. „Już wcześniej prowadziłam takie kursy dla pracowników Uniwersytetu Warszawskiego i okazywało się, że wiedza wykładowców na temat różnic kulturowych nie jest zbyt duża, a przecież studentów z Ukrainy jest naprawdę wielu. Zwiększenie tej wiedzy na pewno ułatwi kontakt i będzie sprzyjało pogłębieniu relacji” – mówi prof. Getka.
Przeciwdziałać akulturacji
Badaczki podkreślają, że dodatkową korzyścią, jaką przyniesie realizacja projektu będzie przeciwdziałanie akulturacji Ukraińców, którzy przyjechali do Polski.
„Akulturacja to proces, który dokonuje się na skutek długotrwałej i bezpośredniej koegzystencji różnych systemów kulturowych, w sytuacji gdy jedna z kultur jest dominująca. Przedstawiciele kultury „słabszej” chcą przystosować się do realiów panujących wśród przedstawicieli kultury dominującej, co prowadzi do trwałych zmian wewnątrz „słabszej”, napływowej kultury. Na akulturację najbardziej narażone są osoby młode, które mają silną potrzebę dostosowania się do grupy rówieśniczej. W ten sposób rozmywa się ich tożsamość narodowa, a tego nie chcemy. Liczymy na to, że dzięki świadomości różnic, młodzi Ukraińcy, obecnie żyjący w Polsce, będą mogli zachować swoją tożsamość. Bo absolutnie nie chodzi o polonizację Ukraińców. Projekt służy lepszemu poznaniu się i zrozumieniu, dzięki czemu Ukraińcy, którzy przyjechali do Polski, będą się tutaj czuli dobrze i pewnie, a gdy wrócą na Ukrainę będą świadomymi osobami, działającymi na rzecz odbudowy swojego kraju” – podkreśla prof. dr hab. Joanna Getka.
Projekt „»Witamy w Polszczy!« Analiza integracji młodych Polaków i Ukraińców po 24.02.2022 r. pod kątem zachęcania do adaptacji ukraińskich studentów w Polsce” otrzymał finansowanie w wysokości 268,8 tys. zł w trzecim konkursie w programie DLA UKRAINY Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
O laureatkach
Prof. dr hab. Joanna Getka kieruje Katedrą Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego (KSIEŚW UW), filolożka, białorutenistka (UW, 2002) i rusycystka (UW, 2004). Pracę doktorską z zakresu językoznawstwa ukraińskiego obroniła w 2008 roku, w 2013 uzyskała stopień doktora habilitowanego w zakresie literaturoznawstwa. W 2021 uzyskała tytuł profesora.
17.02.2022, w przededniu wybuchu wojny na pełną skalę, otrzymała tytuł doktora honoris causa Żytomierskiego Uniwersytetu Państwowego im. Iwana Franki.
Badania oraz działalność popularyzacyjną prowadziła w ramach grantów często realizowanych w partnerstwie zagranicznym (m.in. ze środków NCN, NAWA). Otrzymała wyróżnienia w konkursach międzynarodowych, m.in. konkursie im. W. Pileckiego (2022).
Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół badań kulturowych na obszarze wschodniosłowiańskim w perspektywie współczesnej i w przeszłości. Autorka i współautorka 5 monografii i ponad 100 artykułów z zakresu kultury piśmienniczej białoruskiego i ukraińskiego obszaru kulturowego oraz kształtowania się nowoczesnej tożsamości kulturowej Białorusinów i Ukraińców.
Ostatnie monografie „Ruś Porwana? Rosyjska wojna o tożsamość Ukrainy” (J. Getka i J. Darczewska, WUW, Warszawa 2022) i „Faszyzacja antyfaszyzmu. Kulturowe kody wojen Rosji” (J. Getka, J. Darczewska, WUW, Warszawa 2023) ukazują mechanizmy i uwarunkowania kulturowe wojny Rosji wobec Ukrainy.
Prof. Halyna Naienko jest doktorką filologii, profesorką Katedry Języka Ukraińskiego i Lingwistyki Stosowanej w Edukacyjno-Badawczym Instytucie Filologii w Kijowskim Uniwersytecie Narodowym im. Tarasa Szewczenki, gdzie wykłada od 27 lat.
Jej zainteresowania badawcze obejmują szereg dziedzin językowych i kulturowych, takich jak historia języka ukraińskiego, język cerkiewno-słowiański, historia ukraińskiego tekstu i dyskursu naukowego, historia ukraińskiego językoznawstwa i kontakt językowy. Uczyła języka ukraińskiego jako drugiego języka na takich uczelniach europejskich jak Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu (Czechy) i Uniwersytet Łódzki (Polska). Kursy te zawierały komponent kulturowy.
Uczestniczyła w kilku projektach badawczych mających na celu badanie współczesnego języka ukraińskiego: „Rozwój i interakcja języków i literatur w kontekście globalizacji” (2015), „Ekolingwistyczne tryby ukraińskiej przestrzeni dyskursywnej w europejskim kontinuum wielokulturowym” (2020–2021).
Po inwazji Rosji na Ukrainę w roku 2022 pracowała nad międzynarodowym projektem „Zróżnicowanie językowe świata Slavia Orthodoxa u progu nowożytności: ciągłość i zmiana. Badania z zastosowaniem metodologii Mixed-Methods” (program BEETHOVEN CLASSIC 4; 2022-2023; Uniwersytet Łódzki, Polska, NCN). Profesor Naienko uczestniczyła w międzynarodowych, ukraińskich, regionalnych i uniwersyteckich konferencjach badaczy i praktyków, a także w kongresach i seminariach w Ukrainie i za granicą (Niemcy, Czechy, Polska). Jest autorką ponad 120 publikacji naukowych w Ukrainie i za granicą.
O programie DLA UKRAINY
Program DLA UKRAINY został zainicjowany przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w marcu 2022 roku. Jego celem jest wsparcie uczonych z Ukrainy poprzez realizację przez nich wspólnych projektów naukowych z uczonymi z Polski w zakresie zagadnień istotnych społecznie dla obu krajów. Dotychczas w trzech konkursach wyłoniono 9 projektów, które otrzymały finansowanie.
Więcej informacji o programie DLA UKRAINY
Pomóż nam wspierać naukowców z Ukrainy!
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej cały czas prowadzi specjalną zbiórkę na rzecz naukowców z Ukrainy, do której każdy może się w dowolnej chwili przyłączyć na stronie https://pomocukrainie.fnp.org.pl/. Środki pozyskane z darowizn zostaną przeznaczone wyłącznie na zaangażowanie młodych badaczy i badaczek z Ukrainy, które będą realizować projekty w programie DLA UKRAINY.
Obrazek ilustracyjny: fot. Gerd Altmann_Pixabay