Laureatami Polsko-Francuskiej Nagrody Naukowej im. Marii Skłodowskiej-Curie i Pierre?a Curie w edycji 2022 zostali prof. Grzegorz Pietrzyński z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN w Warszawie oraz prof. Pierre Kervella z Obserwatorium Paryskiego (Observatoire de Paris), za połączenie uzupełniających się doświadczeń z zakresu interferometrii gwiazdowej oraz obserwacji gwiazd podwójnych w celu precyzyjnego wyznaczenia odległości do Wielkiego Obłoku Magellana, a tym samym stworzenia punktu odniesienia dla pomiaru odległości pomiędzy galaktykami, pozwalającego lepiej mierzyć rozszerzanie się wszechświata.

Opis wspólnych badań

Naukowa współpraca prof. Grzegorza Pietrzyńskiego i prof. Pierre?a Kervelli rozwija się w ramach projektu Araucaria i trwa już ponad 13 lat. Zaowocowała 35 publikacjami w recenzowanych czasopismach naukowych (w tym kilkoma w prestiżowym Nature), cytowanymi ponad 1090 razy. Dała też grunt pod wykształcenie i rozwój wielu doktorantów i postdoków, którzy obecnie kontynuują swoje kariery naukowe w najbardziej renomowanych ośrodkach badawczych na świecie.

Laureaci zajmują się jednym z największych problemów w kosmologii, jakim jest wyznaczanie odległości bezwzględnych we wszechświecie. To niezwykle ambitne przedsięwzięcie, które pozwala określić nie tylko skalę, ale też fizyczną naturę różnych obiektów. Znajomość odległości w kosmosie umożliwia również opisanie tempa rozszerzania się wszechświata i może prowadzić do ujawnienia natury, jak dotąd enigmatycznej, ciemnej energii. Badania prowadzone przez zespoły kierowane przez laureatów umożliwiły precyzyjne wyznaczenie odległości do Wielkiego Obłoku Magellana (WOM).

WOM to galaktyka satelitarna położona najbliżej Drogi Mlecznej, stanowiąca najważniejszy kalibrator kosmicznej skali odległości. Odległość do WOM jest obecnie podstawą do niemal wszystkich empirycznych wyznaczeń tzw. stałej Hubble?a, która jest natomiast kluczowa dla poznania ewolucji wszechświata i zbadania istoty ciemnej energii. Do niedawana jednym z głównych wyzwań związanych z wyznaczeniem stałej Hubble?a była niezadawalająca precyzja pomiaru dystansu do WOM.

Prof. Pietrzyński i prof. Kervella połączyli kilka technik stosowanych we współczesnej astrofizyce. Metody, które zastosowali, obejmują interferometrię gwiazdową wykonywaną przez zespół francuski, a przez zespół polski ? obserwacje zaćmieniowe gwiazd podwójnych, które orbitują wokół swoich środków masy. Pozwoliło to na wyznaczenie odległości do WOM z największą jak dotąd dokładnością ? wynoszącą 1 procent i na ustalenie,  że Wielki Obłok Magellana znajduje się w odległości 49,59 kiloparseków (czyli około 161 tys. lat świetlnych) od Ziemi. Metodologia zaproponowana przez laureatów pozwala na mierzenie również wykalibrowanie innych metod pozwalających mierzyć odległości do  bardzo odległych zakątków wszechświata. Osiągnięcie tego celu było możliwe dzięki wymianie wiedzy i synergistycznemu scaleniu różnych podejść badawczych wykorzystywanych przez współpracujące ze sobą zespoły naukowe.

O laureatach

Prof. Grzegorz Pietrzyński (ur. w 1971 w Nowym Dworze Mazowieckim) jest profesorem astronomii w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika PAN w Warszawie, założycielem i kierownikiem międzynarodowego projektu Araucaria, którego celem jest kalibracja kosmicznej skali odległości, oraz inicjatorem i dyrektorem Polskiego Astrofizycznego Obserwatorium w Chile.

Prof. Grzegorz Pietrzyński_fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska_Archiwum FNP

Ukończył studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, tam też uzyskał stopień doktora, a następnie doktora habilitowanego. Współpracował z Princeton University, Europejskim Obserwatorium Południowym, przez 20 lat pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadził wykłady w placówkach badawczych m.in. w Japonii, Niemczech, Francji, Belgii, we Włoszech i w Chinach. W 2014 roku otrzymał tytuł profesora nauk fizycznych.

W jego dorobku naukowym znajduje się ponad 400 publikacji, które ukazywały się w najbardziej prestiżowych czasopismach m.in.: Nature, Science, Astrophysical Journal i Astronomical Journal i które były cytowane ponad 23 tysiące razy.

Jest laureatem wielu prestiżowych, polskich i zagranicznych, grantów badawczych, w tym dwóch prestiżowych grantów (Advanced i Synergy) Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC), nagrody czasopisma Nature za wybitny wkład naukowy oraz nagrody Marii Skłodowskiej-Curie PAN w dziedzinie fizyki. Jest także laureatem programów FOCUS i TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz zdobywcą Nagrody FNP (2021), uznawanej za najważniejsze wyróżnienie naukowe w Polsce.

Prof. Pierre Kervella (ur. 1973 w Annonay we Francji) jest profesorem astronomii w LESIA, Observatoire de Paris – PSL University.

Prof. Pierre Kervella_fot. Laurence Honnorat

Jego zainteresowania naukowe obejmują m.in. cefeidy i pozagalaktyczną skalę odległości, astrometrię o wysokiej precyzji dla fizyki gwiazd i egzoplanet oraz utratę masy czerwonych nadolbrzymów.

Ukończył podwójne studia magisterskie z astrofizyki i nauk o kosmosie oraz z inżynierii mechanicznej na Uniwersytecie Paryskim. Tam też obronił pracę doktorską i uzyskał tytuł profesora.  Jest laureatem licznych nagród i grantów, organizatorem kilku prestiżowych konferencji naukowych oraz autorem prawie 250 publikacji (w tym czterech w Nature i jednej w Science).

Poza pracą naukową, prof. Kervella angażuje się też w działalność edukacyjną i doradczą  ? w latach 2019-2021 był dyrektorem ds. edukacji w Obserwatorium Paryskim, a w latach 2007-2020 doradcą Komisji Europejskiej.

 

Cofnij