We wtorek, 7 czerwca br., w Pałacu na Wyspie w Łazienkach Królewskich w Warszawie odbyła się uroczystość wręczenia Polsko-Niemieckiej Nagrody Naukowej COPERNICUS. Nagrodę z rąk prezesa Deutsche Forschungsgemeinschaft prof. Petera Strohschneidera i prezesa FNP prof. Macieja Żylicza odebrali laureaci szóstego konkursu – prof. Agnieszka Chacińska z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie oraz prof. Peter Rehling z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Getyndze.
Polsko-Niemiecka Nagroda Naukowa COPERNICUS jest przyznawana od 2006 r. co dwa lata wspólnie przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG). Jej celem jest uhonorowanie współpracujących ze sobą badaczy z Polski i z Niemiec, którzy mogą wykazać się wybitnym dorobkiem badawczym będącym rezultatem tej współpracy. Nagrodę otrzymuje para uczonych – jeden z Polski, a drugi z Niemiec – wyłonionych w drodze konkursu obejmującego wszystkie dziedziny nauki.
Laureaci tegorocznej edycji zostali wyróżnieni za prowadzone wspólnie badania, które przyczyniły się do odkrycia kluczowych mechanizmów biogenezy mitochondriów. Każdy z laureatów otrzyma po 100 tys. euro.
Rozpoczęta w 2001 roku współpraca badawcza prof. Agnieszki Chacińskiej i prof. Petera Rehlinga przyniosła szereg istotnych odpowiedzi na fundamentalne pytania o sposób transportu wewnątrzkomórkowego białek z cytozolu do mitochondriów.
Mitochondria to organelle, nazywane „elektrowniami komórkowymi”. Są one miejscem przebiegu procesu oddychania komórkowego, w wyniku którego powstaje ATP, będący źródłem energii. Ponadto mitochondria są zaangażowane w szereg innych procesów, takich jak regulacja cyklu życiowego komórki, różnicowania, wzrostu czy śmierci komórki. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu mitochondriów skutkują wieloma różnymi chorobami. Mitochondria zbudowane są z kilkuset różnych białek, z których zdecydowana większość jest kodowana w jądrze komórkowym. Białka te syntetyzowane są w cytozolu a następnie są transportowane do wnętrza mitochondriów. Łańcuch polipeptydowy musi przedostać się zarówno przez zewnętrzną, jak i wewnętrzną błonę mitochondrialną. Badania prof. Agnieszki Chacińskiej i prof. Petera Rehlinga ujawniły szczegóły skomplikowanego mechanizmu: najpierw rozpoznawania importowanego białka przez translokazę błony zewnętrznej (kompleks TOM), a następnie przekazywania go translokazie błony wewnętrznej (kompleks TIM23). Wspólna praca laureatów zaowocowała identyfikacją kluczowych składników obu translokaz. Zaowocowała również nowymi koncepcjami dotyczącymi współpracy pomiędzy translokazami. Badania te były prowadzone z wykorzystaniem zarówno metod genetycznych, jak i technik biologii molekularnej i biochemii. Uzyskane wyniki zrewolucjonizowały poglądy na temat dynamiki i koordynacji procesów importu białek mitochondrialnych, trafiając do najważniejszych międzynarodowych podręczników.
O znaczeniu współpracy prof. Agnieszki Chacińskiej i prof. Petera Rehlinga świadczy 17 wspólnych publikacji zamieszczanych w uznanych, światowych czasopismach naukowych, w tym „Cell” i „Science”. Co ważne, kooperacja tych naukowców zapoczątkowała intensywnie rozwijającą się wymianę naukową uczestników studiów doktoranckich i staży podoktorskich między ośrodkami w Warszawie i Getyndze.
Informacje o laureatach
Prof. Agnieszka Chacińska jest absolwentką Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 2000 roku uzyskała stopień doktora biochemii w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie. W latach 2001-2009 przebywała na Uniwersytecie we Fryburgu w Niemczech jako stypendystka podoktorancka, a następnie niezależny kierownik zespołu. Od 2009 roku Agnieszka Chacińska pracuje w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymała w 2014 roku. Zdobyła szereg prestiżowych grantów, m.in. WELCOME od Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (w 2009 roku) i Grant Instalacyjny EMBO (Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej, w 2010 roku). W 2016 została uhonorowana członkostwem w EMBO. Jej zainteresowania badawcze obejmują biogenezę, transport i usuwanie białek mitochondrialnych wewnątrz komórki.
Prof. Peter Rehling jest absolwentem Ruhr University w Bochum, gdzie studiował chemię i biologię. Po dwóch stażach podoktorskich realizowanych na Ruhr University w Bochum oraz w Howard Hughes Medical Institute w San Diego w USA, rozpoczął pracę badawczą na Uniwersytecie we Fryburgu. W 2007 roku otrzymał tytuł profesora. Od 10 lat związany z Centrum Medycznym Uniwersytetu w Getyndze, gdzie pełnił funkcję dyrektora Zakładu Biochemii Komórkowej, a obecnie dyrektora Wydziału Biochemii II. Od roku 2010 jest współpracownikiem Instytutu Chemii Biofizycznej Maxa Plancka w Getyndze. Zdobywca wielu wyróżnień i grantów, m.in. Young Investigator Award (w 2005 roku) i ERC Advanced Investigator Grant (w 2013 roku). Jest światowym autorytetem w dziedzinie procesów fizjologicznych związanych z biogenezą mitochondriów oraz zmian, jakie towarzyszą stanom patologicznym.
Dodatkowe informacje o Nagrodzie
Kandydaci do Polsko-Niemieckiej Nagrody Naukowej COPERNICUS są zgłaszani przez środowisko naukowe w trybie nominacji. W edycji 2016 po raz pierwszy przyjmowano także autonominacje. Laureatów wybiera Jury złożone z wybitnych uczonych z Polski i Niemiec, wskazanych przez FNP i DFG. Od nagrodzonych uczonych oczekuje się, by mieli szczególne zasługi dla współpracy niemiecko-polskiej, łącząc w sposób komplementarny różne doświadczenia, wiedzę i zasoby w celu wspólnego rozwiązywania problemów badawczych. Wyniki takiej współpracy powinny mieć potencjał otwierania nowych perspektyw w swoich dziedzinach badawczych lub innych domenach nauki. W konkursie 2016 oceniano 28 wniosków.
Uroczystość w Pałacu na Wyspie
W uroczystości w Pałacu na Wyspie wzięli udział m.in.: ambasador Republiki Federalnej Niemiec Rolf Nikel, senator RP prof. Jan Żaryn, Katarzyna Kacperczyk, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, prezes Deutsche Forschungsgemeinschaft prof. Peter Strohschneider, prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Jerzy Duszyński, przewodniczący Rady NCN prof. Michał Karoński i członkowie polsko-niemieckiego jury Copernicusa. Laudację na temat wspólnej pracy badawczej laureatów wygłosił prof. Nikolaus Pfanner. Przemówienie wygłosił także ambasador Niemiec Rolf Nikel.
Listy gratulacyjne do laureatów skierowali Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Marek Kuchciński i Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Karczewski.
List gratulacyjny Marszałka Sejmu RP Marka Kuchcińskiego
List gratulacyjny Marszałka Senatu RP Stanisława Karczewskiego
Na zdjęciu od lewej: prof. Peter Rehling, prof. Agnieszka Chacińska, prof. Peter Strohschneider, prof. Maciej Żylicz. Fot. Paweł Kula