Laserowe systemy pozwalające bezpiecznie i dokładnie badać wzrok, urządzenie szyfrujące, dzięki któremu cyfrowa komunikacja staje się w zasadzie niemożliwa do złamania, membrany z nanowłókien pomagające w leczeniu schorzeń i budowie energooszczędnych budynków – to tylko niektóre efekty prac laureatów programu FIRST TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej finansowanego ze środków pochodzących z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (POIR). Opublikowany właśnie raport pt. „Młodzi liderzy, talenty i przełomowe badania. Wybrane projekty realizowane w ramach programu FIRST TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej” podsumowuje rezultaty wybranych projektów.
„Według ostatniego rankingu Innovation Union Scoreboard Polska pod względem innowacyjności znajduje się na jednym z ostatnich (24) miejsc w Unii Europejskiej. Pamiętajmy przy tym, że porównujemy się z UE, a kraje Unii nie przodują w rozwoju 44 technologii uznanych za kluczowe dla rozwoju naszej cywilizacji wg raportu Critical Technology Tracker” – mówi prof. Maciej Żylicz, prezes Zarządu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. – „Dlatego tak ważne jest pobudzanie innowacyjności i podnoszenie poziomu nauki w naszym kraju. Wsparciem w tym zakresie są dla nas Fundusze Europejskie. Korzystając z Funduszy Strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej (FNP) zainwestowała w latach 2015–2023 około 1,2 mld zł w projekty badawcze z obszarów m.in. nowych technologii z zakresu magazynowania energii, ekologii, energetyki, tworzenia nowych materiałów, technologii kwantowych, medycyny i diagnostyki medycznej. Były one realizowane w ramach siedmiu programów. Jednym z nich był FIRST TEAM” – dodaje prof. Żylicz.
Celem programu FIRST TEAM było umożliwienie zakładania zespołów badawczych przez naukowców będących na wczesnym etapie kariery. Na cały program Fundacja przeznaczyła ponad 146 mln zł, co umożliwiło sfinansowanie 54 projektów. W ramach programu finansowano nowatorskie projekty, które pozwoliły młodym uczonym rozwijać się we współpracy z czołowymi ośrodkami naukowymi na świecie.
Laserowe przełomy
Dzięki grantowi FIRST TEAM powstał zespół dra hab. inż. Grzegorza Sobonia, profesora Politechniki Wrocławskiej. Zespół opracowuje lasery impulsowe, które zamiast ciągłej wiązki światła emitują bardzo krótkie impulsy o czasie sięgającym femtosekund, czyli biliardowych (10-15) części sekundy. Te właściwości pozwalają na wykrywanie śladowych ilości związków chemicznych, jak na przykład gazów cieplarnianych czy dwutlenku węgla. Lasery takie mogą też być wykorzystane w diagnostyce medycznej. Inżynierowie z grupy prof. Sobonia wspólnie z badaczami z Międzynarodowego Centrum Badania Oka w Warszawie, opracowali urządzenie do obrazowania siatkówki oka. „Laser wykorzystywany w tego typu badaniach musi mieć niezwykle wyśrubowane parametry. Nam udało się zbudować takie urządzenie i zintegrowaliśmy je z oftalmoskopem okulistycznym. Była to pierwsza na świecie demonstracja wskazująca, że femtosekundowe impulsy można bezpiecznie wprowadzić do siatkówki żywego oka. I był to duży sukces” – wyjaśnia prof. Soboń.
Kwantowe bezpieczeństwo
Zespół dr. hab. Marcina Pawłowskiego, prof. Uniwersytetu Gdańskiego, który także powstał dzięki programowi FIRST TEAM, pracuje nad technologiami mającymi zapewnić całkowitą poufność danych przesyłanych przez sieci komputerowe. W ramach grantu badacze z zespołu prof. Pawłowskiego opracowali samotestujący się generator liczb prawdziwie losowych. „Takie urządzenia pozwalają każdemu z nas zabezpieczyć się tak, że nikt, nawet służby wywiadowcze, nie będą w stanie nas zhakować, ani teraz, ani w przyszłości. Nasz generator nie tylko tworzy liczby prawdziwie losowe, czyli takie, których nikt nie jest w stanie przewidzieć, ale zauważa i koryguje własne usterki. Pierwsze urządzenia sprzedaliśmy loterii w Chile” – mówi prof. Pawłowski. Szacunki mówią, że rynek takich urządzeń jest wart miliardy euro. „To jest rynek, który rozwija się bardzo szybko. Dzieje się tak dlatego, że generatory liczb losowych są bardzo potrzebne do bezpiecznej komunikacji na odległość, jak np. internet rzeczy czy motoryzacja. Rozwiązania te pozwalają się również bronić przed cyberatakami, więc są istotnym elementem obronności państw” – dodaje prof. Pawłowski.
Wielkie możliwości membran z nanowłókien
Opatrunki, opracowane przez zespół prof. dr hab. inż. Urszuli Stachiewicz z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w ramach grantu FIRST TEAM, zbudowane są z nanogąbek, czyli porowatych membran składających się ze struktur tysiąc razy cieńszych od ludzkiego włosa. Nanogąbki zaprojektowano do leczenia atopowego zapalenia skóry. „Występujące w nich mikroskopijne pory można wykorzystać, umieszczając w nich rozmaite substancje lecznicze czy olejki eteryczne. Gdy taki opatrunek jest nakładany na skórę, zawarty w nim olej jest uwalniany stopniowo przez wiele godzin. W przypadku wysuszonej atopowej skóry to niezwykle ważne” – wyjaśnia prof. Stachewicz. Ale medycyna to nie jedyne zastosowanie tego pomysłu. Dzięki uzyskaniu kolejnego prestiżowego grantu unijnego przyznanego przez ERC (Europejską Radę ds. Badań Naukowych), zespół rozwija badania nad zastosowaniem membran do stworzenia innowacyjnych materiałów izolacyjnych, które będą mogły obniżyć zużycie energii w budynkach. – „Wzorujemy się na naturze, na przykład na piórach pingwinów czy włosach niedźwiedzi polarnych, które zapewniają tym zwierzętom doskonałą izolację termiczną. Membrany w zależności od potrzeb będą mogły skutecznie odprowadzać, ale też uwalniać ciepło”– tłumaczy prof. Stachewicz.
Młodzi liderzy, talenty i przełomowe badania
Raport „Młodzi liderzy, talenty i przełomowe badania”, przygotowany przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej, przybliża odkrycia wybranych 11 zespołów, które powstały dzięki programowi FIRST TEAM finansowanemu z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (POIR). Naukowcy opisani w materiale opracowują rozwiązania w dziedzinach takich jak biotechnologia, astronomia, komunikacja, fizyka i kryptografia kwantowa czy medycyna.
Poza programem FIRST TEAM Fundacja na rzecz Nauki Polskiej w poprzedniej perspektywie finansowej UE realizowała szereg innych programów pozwalających polskim badaczom korzystać z finansowania w ramach POIR. Fundacja wspierała tworzenie światowej klasy ośrodków naukowych w ramach programu Międzynarodowe Agendy Badawcze, zachęcała uczonych z zagranicy do pracy w Polsce (program Homing) i do powrotu do pracy w nauce po przerwie (program Powroty), a także wspierała zacieśnianie współpracy między badaczami a biznesem w ramach programów TEAM-NET i TEAM-TECH.
Program FIRST TEAM jest kontynuowany z ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG). Drugi nabór wniosków ruszy we wrześniu br. Szczegóły na stronie działania FIRST TEAM.
Zapraszamy również do zapoznania się z przygotowanym przez nas raportem pt. „Nauka w czasach przemian. Jak badania finansowane z Funduszy Europejskich pomagają chronić nas przed globalnymi zagrożeniami i wykorzystywać historyczne szanse”. W materiale znajdą Państwo informacje na temat ponad 30 wybitnych naukowców i ich osiągnięć badawczych finansowanych ze środków Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (POIR) przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej (FNP), podsumowanie programów realizowanych przez FNP w ramach perspektywy 2014-2020. Dzielimy się także doświadczeniami Fundacji we wdrażaniu funduszy europejskich.
Więcej informacji i plik do pobrania: TUTAJ
Program FIRST TEAM był realizowany przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej ze środków UE pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, oś IV: Zwiększenie potencjału naukowo-badawczego, Działanie 4.4 Zwiększanie potencjału kadrowego sektora B+R.
