Wdrożenie gruntownej reformy wymiaru sprawiedliwości i przywrócenie rządów prawa to wyzwania, przed którymi stoją obecnie zarówno Polska, jak i Ukraina. Dla obu krajów to warunek konieczny dla przynależności do wspólnoty wolnych i demokratycznych członków Unii Europejskiej. Ale tak istotne reformy polityczne powinny być poprzedzone rzetelną dyskusją naukową, która pozwoli na przygotowanie optymalnych ram koncepcyjnych i praktycznych rekomendacji dla władz obu krajów. To idea i cel projektu „Praworządność i niezawisłe sądownictwo: główne wyzwania dla Ukrainy i Polski w kontekście integracji z Unią Europejską”, który uzyskał finansowanie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w ramach trzeciej edycji programu „DLA UKRAINY”. Autorkami i realizatorkami tego projektu są: prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i dr Kristina Trykhlib z Narodowego Uniwersytetu Prawa im. Jarosława Mądrego w Charkowie.
„Choć Ukraina dopiero aspiruje do członkowska w Unii Europejskiej, a Polska już jest częścią tej struktury integracyjnej, to oba kraje są w podobnej sytuacji, jeśli chodzi o praworządność i sądownictwo. Mamy podobne problemy dotyczące analogicznych instytucji, w tym Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego czy Krajowej Rady Sądownictwa. Dlatego w obu krajach toczą się podobne dyskusje naukowe, które, naszym zdaniem, warto jest połączyć i posłuchać siebie nawzajem. Przykładowo, dla Polski ciekawe może być doświadczenie reformy Sądu Najwyższego w Ukrainie, w ramach której powołano do tego organu nowych sędziów, wyłonionych w otwartych i transparentnych konkursach. Równie interesująca jest tocząca się obecnie reforma ukraińskiego Trybunału Konstytucyjnego, która odbywa się z udziałem międzynarodowego komitetu ekspertów, wspierającego Ukrainę w tym zakresie. Dla Ukrainy z kolei paradoksalnie cenne mogą być polskie doświadczenia związane z reformą sądownictwa, która została negatywnie oceniona przez instytucje unijne. Znajomość kryteriów tej oceny i błędów, które Polska popełniła mogą być bardzo pomocne w ustaleniu kierunku i zakresu zmian, które Ukraina musi podjąć w odniesieniu do własnego sądownictwa, tak by spełniało ono wszystkie warunki, od których zależy jej akcesja do Unii Europejskiej” – mówi prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor.
Nauka, integracja i dydaktyka
Naukowczynie podkreślają, że projekt ma trzy komponenty: naukowy, integracyjny i dydaktyczny. Do dyskusji zostało aktywnie zaangażowane ukraińskie i polskie środowiska naukowego, a także praktycy (zwłaszcza sędziowie), przedstawiciele organizacji pozarządowych i studenci prawa. Na potrzeby projektu została utworzona Rada Naukowa, w skład której wchodzą wybitni eksperci w temacie praworządności nie tylko z Ukrainy i Polski, ale także ze Stanów Zjednoczonych, Włoch i Niemiec.
„Planujemy publikacje naukowe w indeksowanych międzynarodowych czasopismach, organizację cyklu polsko-ukraińskich seminariów naukowych i wykładów gościnnych, a na koniec trwania projektu stacjonarną międzynarodową konferencję. Praktycznym efektem realizacji projektu będzie raport zawierający konkretne rekomendacje dla decydentów politycznych Polski i Ukrainy, który zostanie opublikowany na stronie internetowej projektu. Strona ta została już przygotowana i funkcjonuje w trzech językach: polskim, ukraińskim i angielskim (https://justice-uapl.project.uj.edu.pl/pl_PL/o-projekcie). Jeśli chodzi o część dydaktyczną projektu, to udało nam się zrekrutować po około 15 studentów z Polski i z Ukrainy, którzy obecnie przygotowują swoje pierwsze teksty naukowe i wystąpienia konferencyjne z tematyki praworządnościowej. Udział w projekcie umożliwi im poznanie się i integrację, bo w następnym semestrze będą pracować wspólnie nad opracowaniami porównującymi oba kraje. Będzie to oczywiście praca online” – wyjaśnia dr Kristina Trykhlib.
Codzienne wsparcie
Projekt finansowany przez FNP pozwolił na zacieśnienie współpracy badaczek, które osobiście znają się już od kilku lat. „W roku akademickim 2018/2019 odbywałam roczny staż na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w ramach Programu Stypendialnego im. Lane’a Kirklanda i profesor Florczak-Wątor była wówczas moim opiekunem naukowym. Był to dla mnie bardzo intensywny rok, dużo udało mi się wtedy osiągnąć. Oprócz tego, znacząco poprawiłam swoją znajomość języka polskiego, którego naukę zaczęłam jeszcze w Charkowie w 2016 roku, ponieważ mam polskie korzenie i od zawsze interesowałam się polską historią i kulturą. Przez cały staż na Uniwersytecie Jagiellońskim trzy razy w tygodniu miałam zajęcia z języka polskiego, prowadzone w ramach Programu Kirklanda przez Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, zdałam też egzamin z tego języka na poziomie B2. Wiedza ta dała mi także szansę na bliższą współpracę i integrację z polskim środowiskiem naukowym oraz umożliwia mi nawiązywanie niezbędnych kontaktów zawodowych. Od tamtej pory cały czas miałyśmy z Profesor Florczak-Wątor kontakt, spotykałyśmy się na różnych konferencjach. Od początku wojny bardzo wspiera mnie ona w moich aktywnościach naukowych. Choć cały czas pracuję online na swoim macierzystym uniwersytecie w Charkowie, to gdyby nie projekt FNP nie byłabym w stanie utrzymać się w Polsce. A naprawdę trudno jest pracować naukowo, gdy się nie ma zapewnionych podstawowych potrzeb życiowych. Dlatego jestem wdzięczna Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za wsparcie oraz inspirację, dzięki którym mogę spokojnie pracować i podążać dalej ścieżkę naukową, którą sobie obrałam” – mówi dr Kristina Trykhlib.
„Grant FNP daje też możliwość właściwego zaplanowania i zrealizowania działań promujących projekt, co jest dla nas bardzo ważne, bo zależy nam na dotarciu do jak najszerszej grupy naukowców i prawników zainteresowanych problematyką, którą się zajmujemy. Udało nam się już m.in. utworzyć stronę internetową, mamy bogatą listę kontaktów obejmującą nie tylko naukowców z naszych krajów, staramy się też promować nasz projekt w mediach społecznościowych. W lipcu planujemy organizację międzynarodowej konferencji wieńczącej projekt, w czasie której przedstawimy nasz raport z rekomendacjami. Mamy nadzieję, że sytuacja w Ukrainie poprawi się na tyle, że naukowcy z tego kraju będą mogli przyjechać do Krakowa” – dodaje prof. Monika Florczak-Wątor.
O laureatkach
Prof. dr hab. Monika Florczak-Wątor jest profesorem w Katedrze Prawa Konstytucyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownikiem Centrum Interdyscyplinarnych Studiów Konstytucyjnych UJ oraz kierownikiem anglojęzycznego Interdyscyplinarnego Programu Doktorskiego „Society of the Future” w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych UJ.
Uzyskała tytuł profesora zwyczajnego (2021), stopień doktora habilitowanego nauk prawnych (2015), stopień doktora nauk prawnych (2004), tytuł magistra politologii, specjalizacja: stosunki międzynarodowe (2002) oraz tytuł magistra prawa (2001). Zdała również egzamin sędziowski (2004), a obecnie jest czynnym zawodowo radcą prawnym i mediatorem.
Na Uniwersytecie Jagiellońskim kieruje grupą badawczą “Rule of Law and the Future of European Democracy” w ramach projektu flagowego Future Democracy Lab. Jest współzałożycielką Central and Eastern European Chapter of the International Society of Public Law (ICON-S) oraz członkiem jego Rady Naukowej, a ponadto współzałożycielką Stowarzyszenia „Demokracja w praktyce”. Jest również członkiem różnych gremiów eksperckich i naukowych, w tym European Group of Public Law, Rady Naukowej European Law and Governance School w Atenach, Komisji Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (Oddział w Krakowie), Komisji Prawniczej Polskiej Akademii Umiejętności, Zespołu do Spraw Ustroju Państwa i Wymiaru Sprawiedliwości w ramach Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych, Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego oraz Rady Programowej Archiwum im. Wiktora Osiatyńskiego. Jest członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Przegląd Konstytucyjny”. Kieruje i kierowała kilkoma projektami badawczymi krajowymi i międzynarodowymi, w tym finansowanymi przez Narodowe Centrum Nauki, Fundację na rzecz Nauki Polskiej oraz Narodową Agencję Wymiany Akademickiej.
Uczestniczyła również w projektach międzynarodowych koordynowanych przez partnerów zagranicznych, w tym w projekcie finansowanym z Funduszu Wyszehradzkiego. Jest autorką ponad 160 publikacji naukowych, w tym ponad 20 publikacji zagranicznych. Jej zainteresowania naukowe dotyczą ochrony praw człowieka, praworządności, demokracji, sądownictwa konstytucyjnego, aksjologii i wykładni konstytucji, prawa konstytucyjnego porównawczego.
Dr Kristina Trykhlib jest docentką w Katedrze Teorii Prawa Narodowego Uniwersytetu Prawniczego imienia Jarosława Mądrego w Charkowie. Posiada dwa tytuły magisterskie, jeden z prawa (Wydział Prawa Międzynarodowego Uniwersytetu Prawniczego imienia Jarosława Mądrego, 2011), a drugi z języka angielskiego i literatury (Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Karazina, 2012). W 2014 roku uzyskała stopnień doktora nauk prawnych w zakresie specjalności „Teoria i historia państwa i prawa; Historia studiów politycznych i prawnych”. Tytuł jej rozprawy doktorskiej to „Harmonizacja ustawodawstwa ukraińskiego z prawem UE: ujednolicanie ogólnej terminologii prawniczej”.
W 2019 roku dr Trykhlib ukończyła studia podyplomowe „Mediacja i inne metody alternatywnego rozwiązywania sporów” prowadzone na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego przez Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów. Ukończyła również w roku akademickim 2018/2019 Szkołę Prawa Niemieckiego w ramach niemieckojęzycznego programu studiów Prawo w Niemczech organizowaną na Uniwersytecie Jagiellońskim wspólnie z uniwersytetami w Heidelbergu i Moguncji.
Dr Trykhlib na Uniwersytecie w Charkowie prowadzi zajęcia z teorii państwa i prawa, deontologii prawniczej, prawa porównawczego, praw człowieka, Europejskiej konwencji praw człowieka oraz z zakresu pisania tekstów prawniczych w języku ukraińskim i angielskim. Jej zainteresowania naukowe obejmują integrację europejską, harmonizację ustawodawstwa, praworządność, interpretację i argumentację prawniczą, standardy praw człowieka.
Jest autorką jednej monografii oraz ponad 50 publikacji naukowych i metodologicznych z zakresu prawa w językach ukraińskim, rosyjskim, angielskim i polskim, a także jednym z autorów wydanej w 2016 roku Ukraińskiej Encyklopedii Terminologii Prawniczej.
Dr Trykhlib jest członkiem organizacji pozarządowej Narodowe Stowarzyszenie Mediatorów Ukrainy. Brała udział w realizacji międzynarodowych projektów badawczych, a także prowadziła badania na Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie w Innsbrucku (Austria) oraz w Polskiej Akademii Nauk.
W 2018 roku otrzymała nagrodę Rady Najwyższej Ukrainy (ukraińskiego parlamentu) przyznawaną najbardziej utalentowanym młodym naukowcom w dziedzinie badań podstawowych i stosowanych oraz w zakresie rozwoju naukowego i technologicznego. Nagroda ta została jej przyznana za publikację pt. „Harmonizacja ustawodawstwa ukraińskiego i prawa UE: Ujednolicanie ogólnej terminologii prawniczej”.