Prof. Andrzej Wiśniewski z Wydziału Psychologii i Kognitywistyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za opracowanie koncepcji inferencyjnej logiki pytań.

Andrzej Wiśniewski urodził się w 1958 roku w Poznaniu. W 1981 roku ukończył studia filozoficzne na tamtejszym Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. Po ukończeniu studiów związał się z Instytutem Filozofii UAM, gdzie w 1986 roku uzyskał stopień doktora. Dysertacja ?Stawianie pytań: logika i racjonalność? zapewniła mu z kolei w 1991 roku stopień doktora habilitowanego, zaś w roku 1999 otrzymał tytuł profesora.

W 1995 roku rozpoczął pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego w Zielonej Górze, rok później zostając dyrektorem Instytutu Filozofii tej placówki. W 1999 roku wybrano go rektorem wspomnianej uczelni . Był nim do 2001 roku, kiedy to WSP połączyła się  z Politechniką Zielonogórską, tworząc Uniwersytet Zielonogórski. W Instytucie Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego uczony pracował do 2005 roku, skąd przeniósł się do Zakładu Logiki i Kognitywistyki UAM, którym kierował do 2007 roku. Do dziś tam pracuje.

Profesor Wiśniewski prowadził również badania w wielu ośrodkach zagranicznych, m.in.: Uniwersytecie Kalifornijskim, brukselskim ośrodku The Royal Flemish Academy of Belgium for Science and the Arts, w Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences w Wassenaar czy Uniwersytecie w Cambridge.

Był laureatem programów m.in. MISTRZ Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz ?Maestro? Narodowego Centrum Nauki. Za dokonania odznaczono go również nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, nagrodą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Rezultaty swoich badań profesor Wiśniewski przedstawił w pięciu monografiach, z których najnowsza to Questions, Inferences, and Scenarios (Pytania, wnioskowania i scenariusze, College Publications, Londyn 2013). Ponadto opublikował około 50 artykułów, z czego  większość ukazała się w  prestiżowych czasopismach międzynarodowych z dziedziny logiki i filozofii analitycznej.

***

Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2019 zostały uhonorowane osiągnięcia profesora Andrzeja Wiśniewskiego w dziedzinie logiki pytań, a zwłaszcza opracowanie koncepcji inferencyjnej logiki pytań.

Naukowiec, uznawany za ojca polskiej szkoły logiki pytań, w ostatnich trzech dekadach wniósł znaczący wkład w teorię pytań, proponując i rozwijając tzw. inferencyjną logikę erotetyczną.

Erotetyka  (od greckiego erotema = pytanie) jest dziś jednym z działów logiki, który zajmuje się pytaniami jako odrębnym rodzajem zdań. Logikę formalną w badaniach nad pytaniami zaczęto stosować pod koniec lat 50. XX wieku. Pierwsze logiczne teorie pytań opracowywali różni autorzy, m.in. polski logik Tadeusz Kubiński, jednak teorie te znacznie się między sobą różniły. W kolejnych dekadach pojawiały się nowe teorie, ale brakowało zgody, zarówno co do ogólnych założeń, jak i w kwestiach szczegółowych. Dokonania profesora Wiśniewskiego są uznawane za udaną próbę wprowadzenia nowego paradygmatu w logicznej teorii pytań.

Doceniona Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej inferencyjna logika pytań ? inferencyjna logika erotetyczna (Inferential Erotetic Logic – IEL) – to idea sięgająca lat 80. XX wieku, ale została ona opracowana przez laureata w latach 90. tegoż wieku. Mówiąc najogólniej, logika ta dostarcza formalnych narzędzi umożliwiających modelowanie zjawiska powstawania pytań w procesie badawczym. Jest to logika tzw. wnioskowań erotetycznych, tj. wnioskowań, w których rolę konkluzji pełnią pytania, natomiast przesłankami są czy to zdania oznajmujące, czy też zdania oznajmujące i pytania. Ponieważ pytania nie są, literalnie rzecz biorąc, ani prawdziwe, ani fałszywe, poprawnych wnioskowań prowadzących do pytań nie można opisać, korzystając wyłącznie z aparatury pojęciowej logik zdań oznajmujących. IEL, wprowadzając pewne pojęcia semantyczne dotyczące tylko pytań, charakteryzuje logicznie poprawne wnioskowania erotetyczne. Opracowana przez prof. Wiśniewskiego tzw. minimalna semantyka erotetyczna (Minimal Erotetic Semantics ? MiES) pozwala na oparcie inferencyjnej logiki pytań ? w jej części dotyczącej zdań oznajmujących – zarówno na logice klasycznej, jak i na logikach nieklasycznych. MiES, charakteryzując semantyczne relacje leżące u podstaw poprawności wnioskowań erotetycznych, umożliwia również ścisłe określenie doprecyzowanie wielu innych pojęć dotyczących pytań, takich jak np. trafność pytania, różne rodzaje założeń pytań, typy odpowiedzi etc.

Istotnym elementem procesu badawczego jest przechodzenie od pytań głównych do pytań pomocniczych oraz od pytań pomocniczych ? po uzyskaniu na nie odpowiedzi ? do kolejnych pytań tego rodzaju. Logika pytań zaproponowana przez prof. Wiśniewskiego dostarcza tzw. erotetycznych scenariuszy poszukiwań, charakteryzujących rozkład pytania głównego na pytania pomocnicze oraz wskazujących, jakie kolejne pytania pomocnicze należy stawiać wobec uzyskania takich a nie innych odpowiedzi na wcześniejsze pytania pomocnicze. Scenariusze erotetyczne nie są zestawami reguł heurystycznych, lecz obiektami formalnymi mającymi postać drzew, w których węzły będące pytaniami pozostają w relacji semantycznej leżącej u podstaw logicznie poprawnego wnioskowania prowadzącego od pytania do pytania.

Choć badania dotyczące logiki pytań z pozoru są rozważaniami czysto teoretycznymi, to mogą mieć przełożenie na praktykę i nowe technologie. Teorie opracowane przez prof. Wiśniewskiego można bowiem stosować np. w uczeniu maszynowym, rozwijaniu sztucznej inteligencji, ulepszaniu internetowych wyszukiwarek czy skutecznej analizie baz danych. Teorie te stosują już zresztą kolejni badacze, także we współpracy z prof. Wiśniewskim, np. do analizowania słynnego Testu Turinga, w teorii dowodu, czy też w modelowaniu logicznej struktury dialogów i argumentacji.

Cofnij