Profesor Bożena Kamińska-Kaczmarek z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2021 w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za odkrycie mechanizmów, które powodują, że glejaki złośliwe tak przeprogramowują komórki odpornościowe, aby wspierały rozwój tych nowotworów mózgu.

Bożena Kamińska urodziła się w 1961 roku w Bielsku Podlaskim. Studia na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego ukończyła w 1985 roku, po czym rozpoczęła doktorat w dziedzinie biochemii w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Obroniła go w 1991 roku. W 1997 roku w tejże placówce uzyskała stopień doktora habilitowanego. Tytuł profesora nauk biologicznych uzyskała w 2003 roku.

Prof. Bożena Kamińska-Kaczmarek specjalizuje się w biologii molekularnej i neurobiologii. Obecnie pracuje w  Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie. Jest kierownikiem nowego Laboratorium Neurobiologii Molekularnej w Centrum Neurobiologii tegoż Instytutu i dyrektorem Studium Medycyny Molekularnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz członkinią korespondentką Polskiej Akademii Nauk.

Związana była z wieloma zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Staż podoktorski odbywała w  kanadyjskim McGill University, współpracowała m.in. z amerykańskim Brain Research Institute UCLA, była profesorem wizytującym (Nanshan Scholar) na Uniwersytecie Medycznym w Guangzhou.

W swojej karierze realizowała ponad 44 rodzime i międzynarodowe granty badawcze. Wśród nich granty Narodowego Centrum Nauki (Maestro, Harmonia, Symfonia, OPUS), Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (Strategmed 1, 2, 3), Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (Mistrz, Team-Tech Core Facility). Wśród grantów międzynarodowych znalazły się: grant NATO, subsydia Unii Europejskiej w dwóch Programach Ramowych i granty ERANET. Wypromowała 27 doktorów, 3 doktorów habilitowanych i 10 magistrów.

W swoim dorobku ma 134 publikacje naukowe (np. w Nature Communications i Cell) i 10 rozdziałów w książkach naukowych, ponad 6  tys. cytowań i indeks Hirscha sięgający 42.

Za pracę naukową uhonorowana została licznymi nagrodami m.in.: Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za wybitną habilitację, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

***

Prof. Bożena Kamińska-Kaczmarek jest pionierką badań nad oddziaływaniem guzów mózgu  na lokalny układ odpornościowy. Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej została uhonorowana za odkrycie mechanizmów, za pomocą których komórki układu odpornościowego, zarówno te rezydujące w mózgu (mikroglej), jak i migrujące z krwi, zamiast niszczyć glejaka (nowotwór mózgu), wspierają jego rozwój.

Złośliwy glejak to najczęstszy nowotwór  mózgu, który ze względu na  szybkie rozprzestrzenianie się w mózgu, jest trudny do usunięcia chirurgicznego, bardzo odporny na standardową terapię, zwłaszcza w przypadku starszych pacjentów.

Mikroglej z kolei to komórki odpornościowe stale obecne w ośrodkowym układzie nerwowym, które wspierają jego prawidłowe działania i uczestniczą w procesach ochrony przed patogenami, inicjując odpowiedź odpornościową organizmu. Ich udział we wspieraniu rozwoju glejaka nie był wcześniej poznany.

Profesor Kamińska-Kaczmarek zajmuje się zróżnicowaniem środowiska guzów mózgu oraz wpływem mikrogleju i innych komórek układu odpornościowego (makrofagów) nagromadzających się w guzie na progresję nowotworu. To nowatorskie podejście, bo wcześniej naukowcy powszechnie uważali, że mikroglej gromadzi się w guzie, aby zwalczać nowotwór.

Prace polskiej badaczki wykazały, że nowotwór produkuje sygnały, które zmieniają właściwości mikrogleju i powodują, że zamiast zwalczać nowotwory, komórki te wspierają rozwój guza, blokując też odpowiedź przeciwnowotworową. To odkrycie otworzyło nową drogę w dziedzinie badań nad guzami mózgu, a wiele laboratoriów na całym świecie rozpoczęło prace nad biologią mikrogleju w guzach mózgu i przerzutach do mózgu.

Prof. Kamińska-Kaczmarek opisała szczegółowo proces aktywacji mikrogleju przez komórki glejaka. Okazało się, że podczas gdy patogeny wywołują odpowiedź zapalną mobilizującą układ odpornościowy, w przypadku glejaka tak się nie dzieje. Glejak przeprogramowuje działanie mikrogleju i zmienia funkcje komórek odporności. Aktywowany jest inny zestaw genów i czynników zaangażowanych w migrację i różnicowanie komórek układu odpornościowego w taki sposób, że układ ten zaczyna działać wadliwie.

Kolejne badania kierowane przez prof. Kamińską-Kaczmarek pokazały, że jednym z zadań zmienionego mikrogleju w glejaku jest wydzielanie enzymów, które, rozcinając macierz pozakomórkową, ułatwiają migrację komórek nowotworowych. Dlatego guz stale się rozprzestrzenia i trudno go zoperować. Badania pokazały również, że w środku guza gromadzą się też inne komórki: makrofagi powstałe z monocytów z krwi obwodowej. One również blokują prawidłową odpowiedź odpornościową.

Dokonania prof. Bożeny Kamińskiej-Kaczmarek już przyczyniły się do opracowania zaawansowanych terapii w leczeniu glejaka i mogą dać początek kolejnym. Celując w różne populacje makrofagów, można będzie w przyszłości zahamować rozwój guza lub odpowiednio zmobilizować układ odpornościowy chorego do walki, by mógł zwalczyć nowotwór. W tym celu prof. Kamińska-Kaczmarek pracuje m.in. nad specjalistyczną platformą do kompleksowej diagnostyki i spersonalizowanej terapii w neuroonkologii.

Odkrycia prof. Bożeny Kamińskiej-Kaczmarek mają znaczenie nie tylko w leczeniu glejaków, ponieważ wadliwe działanie mikrogleju występuje  również w chorobie Alzheimera. Mogą przyczynić się więc do rozpoczęcia podobnych badań nad różnorodnymi zaburzeniami neurologicznymi i neurodegeneracyjnymi.

 

Zdjęcie: prof. Bożena Kamińska-Kaczmarek_fot.OneHD_Archowum FNP

Cofnij