Prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach.

Marcin Stępień urodził się w 1977 roku we Wrocławiu. W 1999 roku ukończył studia magisterskie na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego, a następnie obronił tamże doktorat i pracę habilitacyjną (oba z wyróżnieniami) oraz uzyskał tytuł profesora (kolejno w 2003, 2010 i 2017 roku). W latach 2005-2006 odbył 13-miesięczny staż podoktorski na Uniwersytecie Teksańskim w Austin w USA. W trakcie swojej dotychczasowej kariery naukowej ściśle współpracował z badaczami z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Korei, Chin, Indii i USA, co zaowocowało publikacją ponad 30 wspólnych, międzynarodowych artykułów naukowych. Jest autorem lub współautorem ponad 90 publikacji oraz laureatem wielu prestiżowych nagród i stypendiów naukowych: w tym stypendium START oraz programów POWROTY/HOMING i TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, nagród Ministra Edukacji, stypendium „Zostańcie z nami” tygodnika Polityka, Medalu im. Włodzimierza Kołosa i Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Curie Polskiej Akademii Nauk. Od 2022 roku jest członkiem Rady Doradczej „Angewandte Chemie”, jednego z najważniejszych czasopism chemicznych. Jest kierownikiem Zakładu Chemii Organicznej i przewodniczącym Rady Dyscypliny na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. Kieruje także Zespołem Syntezy Organicznej (Stępień Lab), którego prace badawcze koncentrują się na funkcjonalnych związkach aromatycznych. Zespół, kierowany przez prof. Stępnia, stara się tworzyć nowe węglowodory aromatyczne i związki heterocykliczne o niespotykanych strukturach oraz właściwościach fizycznych i chemicznych.

---

Prof. Marcin Stępień został uhonorowany Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej  2023 w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach.

Określenie „aromatyczność” zostało użyte po raz pierwszy w drugiej połowie XIX wieku w odniesieniu do grupy związków organicznych charakteryzujących się wieloma nietypowymi cechami, z których jedną był bardzo wyrazisty zapach. Obecnie opisuje ono niezwykle liczną klasę związków chemicznych, których cząsteczki zawierają w swojej strukturze pierścienie atomów i są w szczególny sposób stabilizowane obecnością tzw. zdelokalizowanych wiązań chemicznych. Delokalizacja oznacza, że elektrony tworzące wiązanie są uwspólnione przez więcej niż dwa atomy, co prowadzi do ich rozmycia w cząsteczce. Obecność układu wiązań zdelokalizowanych w związku aromatycznym może być źródłem użytecznych właściwości, takich jak np. zdolność pochłaniania i emisji światła czy możliwość przenoszenia lub przechowywania ładunku. Związki aromatyczne mają współcześnie fundamentalne znaczenie w prawie wszystkich dziedzinach chemii organicznej. W przemyśle są stosowane m.in. jako barwniki, materiały półprzewodnikowe, katalizatory i leki.

Prof. Marcin Stępień jest uznanym w środowisku międzynarodowym autorytetem, kształtującym dziedzinę badań nad związkami aromatycznymi. Owocem jego prac, prowadzonych na pograniczu syntezy organicznej, fizycznej chemii organicznej i chemii teoretycznej było zaprojektowanie a następnie synteza nowych cząsteczek aromatycznych i antyaromatycznych o unikalnej budowie i o niezwykłych, często trójwymiarowych kształtach. Osiągnięcia te są nie tylko istotne poznawczo, ale otwierają również nowe możliwości zastosowań tych związków jako funkcjonalnych materiałów organicznych. Wśród zsyntetyzowanych przez prof. Marcina Stępnia związków aromatycznych są m.in. takie, które naśladują swoją budową fragmenty grafenu i które dzięki obecności nietypowych pierścieni oraz atomów innych niż węgiel wykazują unikatowe właściwości optyczne i elektronowe. Cząsteczki prof. Stępnia mogą stanowić inspirację w poszukiwaniach nowych materiałów organicznych, w szczególności barwników funkcjonalnych. Materiały takie mogą znaleźć różnorodne zastosowania, m.in. w urządzeniach LED i fotowoltaice, ale także w diagnostyce medycznej i fototerapii.

Badania prof. Marcina Stępnia to nie tylko zwieńczone sukcesem poszukiwania nowych, skutecznych metod syntezy związków o nietrywialnej architekturze i często znacznych deformacjach przestrzennych. Jego prace pokazują też, jak te nietypowe trójwymiarowe kształty cząsteczek wpływają na ich podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne, takie jak: aromatyczność, absorpcja, fluorescencja, ruch i fizyczna ekspresja chiralności. Wydatnie zwiększa to nasze zrozumienie zależności pomiędzy strukturą cząsteczek a ich właściwościami.

 

Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska

Cofnij