Prof. Maria Lewicka z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za sformułowanie i weryfikację psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca.

Maria Lewicka urodziła się w 1949 roku w Toruniu. Ukończyła studia w Instytucie Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 1972 roku. W roku 1978 uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie psychologii na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1993 roku – habilitację. Odbywała staże naukowe w Czeskiej Akademii Nauk w Pradze, na Uniwersytecie Carleton w Ottawie w Kanadzie, Uniwersytecie Katolickim w Leuven w Belgii oraz Uniwersytecie w Bergen w Norwegii. W latach 1993-2004 pracowała jako profesor w Instytucie Psychologii Uniwersytetu w Tromso w Norwegii, a w latach 1996-2016 jako profesor nadzwyczajny na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 2013 roku otrzymała tytuł naukowy profesora. Od 2016 roku tworzy, wraz z zespołem, studia psychologiczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 2016 roku kierowała Katedrą Psychologii na Wydziale Humanistycznym (obecnie: Wydział Filozofii i Nauk Społecznych) tej uczelni, w latach 2019 – 2022 była dyrektorem Instytutu Psychologii, a obecnie kieruje Katedrą Psychologii Społecznej i Środowiskowej w tym Instytucie.

Prof. Maria Lewicka jest psychologiem społecznym i środowiskowym. Obszary jej zainteresowań naukowych to: racjonalność myślenia i działania, procesy wartościowania i oceny społecznej, percepcja społeczna i relacje międzygrupowe, psychologia związków człowieka z miejscem zamieszkania, tożsamość i pamięć miejsca, przywiązanie do miejsca, zachowania ludzi w środowisku miejskim, mapy poznawcze otoczenia, pamięć zbiorowa, aktywność i bierność społeczna, kapitał społeczny i kulturowy oraz centralna Europa Wschodnia, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy i Litwy.

Jest autorką licznych artykułów naukowych i rozdziałów książek oraz dwóch książek: „Psychologia miejsca” i „Aktor czy obserwator: Psychologiczne mechanizmy odchyleń od racjonalności w myśleniu potocznym”. W latach 2006-2013 była redaktorką naczelną czasopisma „Psychologia Społeczna” (obecnie Social Psychological Bulletin) oraz członkinią rad redakcyjnych kilkunastu polskich i międzynarodowych czasopism z obszaru m.in. psychologii społecznej, psychologii środowiskowej i studiów miejskich. Za wkład w rozwój psychologii społecznej w Europie prof. Maria Lewicka została w 2008 roku wyróżniona Nagrodą im. Jeana Paula Codola, a w 2017 roku otrzymała medal za wybitne osiągnięcia naukowe Polskiego Towarzystwa Psychologii Społecznej. W 2022 roku została członkinią Academia Europaea. Jest także członkinią Komitetu Nauk Psychologicznych Polskiej Akademii Nauk.

---

Prof. Maria Lewicka z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za sformułowanie i weryfikację psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca.

Prof. Maria Lewicka opracowała oryginalny psychologiczny model przywiązania człowieka do miejsca zamieszkania i pamięci o tym miejscu. Został on entuzjastycznie przyjęty w obiegu międzynarodowym. Model ten obejmuje zarówno przyczyny związku człowieka z miejscem, różne jego postacie, które może przybierać we współczesnym, globalizującym się i mobilnym świecie, jak i jego konsekwencje. Pokazuje, jak fundamentalną rolę odgrywa przywiązanie do miejsca i pamięć miejsca w całościowym psychologicznym i społecznym funkcjonowaniu człowieka.

Pierwsze badania dotyczące tego, jak zainteresowanie przeszłością, korzeniami rodziny oraz miejscem zamieszkania, czyli historią lokalną, wpływa na obecne postawy ludzi, prof. Maria Lewicka przeprowadziła w 2003 roku. Badania te pokazały, że osoby zainteresowane historią miejsca są bardziej aktywne i zaangażowane społecznie, tworzą silniejsze relacje międzyludzkie, mają wyższy kapitał kulturowy, a także są bardziej emocjonalnie przywiązane do miejsca zamieszkania. Te niezwykle interesujące wyniki sprawiły, że prof. Lewicka postanowiła nadal zgłębiać tę tematykę. W kolejnych latach, w celu określenia roli miejsca w funkcjonowaniu psychologicznym człowieka, przeprowadziła liczne badania w miastach w Polsce, Ukrainie i Litwie. Analizowała nie tylko fizyczne aspekty środowiska miejskiego (takie jak np. zamknięte osiedla czy rodzaj zabudowy), ale przede wszystkim więzi związane ze środowiskiem (więzi sąsiedzkie, różne formy kapitału społecznego) jako determinanty tego, jak ludzie zachowują się w mieście. W ten sposób wypracowała oryginalny model aktywności obywatelskiej, której motorem jest silne przywiązanie do miejsca i kapitał kulturowy.

Prof. Lewicką szczególnie interesowały miasta, które po II wojnie światowej zmieniły swoją przynależność państwową, a zatem całkowicie zmienił się ich skład narodowy i etniczny (jak Wrocław, Szczecin czy Lwów). Miasta te w znacznym stopniu zawdzięczają swój obecny kształt mieszkańcom pochodzącym z innych grup etnicznych czy narodowych niż ich obecna populacja. Prowadzone przez laureatkę Nagrody FNP i jej zespół badania pozwoliły przede wszystkim odkryć tendencyjność pamięci etnicznej (etnocentryzm pamięci lokalnej). Okazało się, że mieszkańcy miast, które zmieniły skład narodowy, są skłonni patrzeć na historię tych miejsc niemal wyłącznie przez pryzmat swojej grupy etnicznej (np. rzutują obecny skład etniczny na historyczny skład etniczny, tym samym przeszacowując liczbę członków oraz wkład własnej grupy). W ten sposób prof. Maria Lewicka przyczyniła się do społecznego i psychologicznego zrozumienia pamięci zbiorowej, identyfikując nowe uprzedzenia międzygrupowe. Okazało się też, że im bardziej dana osoba jest etnocentryczna w postrzeganiu historii swojego miejsca zamieszkania, tym bardziej etnocentryczną postawę wykazuje w teraźniejszości. Badania te pokazały też jednak rolę, jaką zarówno w budowaniu przywiązania do miejsca, jak i otwartości na jego historyczną różnorodność, odgrywa  spontaniczne zainteresowanie lokalną historią. Dowiodły one bowiem, że osoby interesujące się historią lokalną są bardziej tolerancyjne i otwarte na inność i wielokulturowość. Nie chodzi przy tym o wielką historię narodową, która na ogół jest zdominowana przez oficjalną politykę historyczną, ale o historię własnej małej ojczyzny – miasta, dzielnicy, ulicy, budynku. Zainteresowanie lokalną historią, jej samodzielne eksplorowanie, otwiera na różnorodność, redukuje etnocentryzm i jest ważnym elementem kapitału kulturowego człowieka. Zgłębianie lokalnej historii daje również poczucie ciągłości i stabilności – własnej i miejsca, budując przywiązanie do miejsca i lokalną tożsamość. Badania Marii Lewickiej dają zatem odpowiedź na pytanie, jak budować identyfikację mieszkańców z miejscem w sposób pozbawiony błędu etnocentryzmu, z uznaniem i szacunkiem dla wszystkich grup etnicznych i narodowych, które to miejsce współtworzyły.

Prace prof. Marii Lewickiej nad pamięcią miejsca wywarły wpływ na nauki społeczne, wykraczając daleko poza psychologię, ze względu na rozwój badań nad pamięcią zbiorową. Większość publikacji prof. Lewickiej ukazała się w czołowych czasopismach psychologicznych, były cytowane tysiące razy i stały się punktem zwrotnym dla badań w tej dziedzinie. Wiele instytucji i organizacji w całej Polsce prowadzi swoją praktyczną działalność w oparciu o koncepcje pamięci miejsca i przywiązania do miejsca opracowane przez prof. Marię Lewicką (m.in. Forum Dialogu, Centrum Żydowskie w Oświęcimiu czy Muzeum Polin).

 

Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska

Cofnij